Filozofia polityczna, jak każda dziedzina namysłu nad ludzką rzeczywistością, skupia w swoim obrębie wiele nurtów i stanowisk, nierzadko proponujących zupełnie różne interpretacje zjawisk i możliwe rozwiązania problemów, z jakimi mierzy się dana społeczność. Jedną z najbardziej wpływowych koncepcji politycznych jest nacjonalizm.
Nacjonalizm jest zjawiskiem stosunkowo nowym. Jego pojawienie się w społecznej świadomości datuje się na okres XVII, kiedy rozprzestrzenił się za sprawą takich myślicieli jak Schiller, Fichte, czy Hegel. Religia i filozofia odgrywały ważną rolę w kształtowaniu się tego nurtu. Idee Nietzschego, które zostały źle zinterpretowane i użyte instrumentalnie, stały się bazą ideologiczną pod działania faszystowskich Niemiec.
Zgodnie z etymologicznym pochodzeniem nazwy, która wywodzi się od łacińskiego słowa natio, w nacjonalizmie najwyższą wartością jest naród. Zgodnie z definicją, naród to określona wspólnota polityczna, społeczna, gospodarcza i kulturalna, często o wspólnym języku, kulturze i historii, żyjąca na sąsiednich terytoriach, z niezależnymi instytucjami politycznymi i organizacjami społecznymi. Cztery podstawowe wymagania państwa narodowego to suwerenność, populacja, terytorium i rząd. W nacjonalizmie chodzi jednak o coś jakościowo odmiennego. W ujęciu tym, jednostki przynależące do danego narodu łączy więź związana z ich pochodzeniem, która nadaje wspólnocie wyjątkowy charakter, a więź ta przewyższa wszelkie innego rodzaju powiązania. Przynależność jednostki do danego narodu jest jej najważniejszą cechą.
Głównym celem nacjonalistów jest zatem budowanie potęgi narodowej. Często niesłusznie myli się go z patriotyzmem. Patriotyzm to zdrowa duma w twoim kraju, która budzi poczucie lojalności i chęć pomocy innym obywatelom. Patriotyzm ucieleśnia poświęcenie dla kraju w obronie jego honoru. Oznacza rozpoznanie i zrozumienie ideałów, które rozpoznaje naród. Przejawia się np. poprzez dbanie o dobro publiczne, troskę o lokalne środowisko, wspieranie narodowej gospodarki czy regularne uczestnictwo w wyborach.
Nacjonalizm to przekonanie, że twój kraj jest lepszy od innych krajów w ważnych kwestiach i przepaść ta nie może być zmniejszona. Często domaga się agresywnej ekspresji, publicznej artykulacji i stwierdzenia wyższości. Nacjonalizm był wielką przyczyną wielu konfliktów, ponieważ kraje były chciwe i nie prowadziły negocjacji.
Uważanie patriotyzmu za nacjonalizm to swego rodzaju nadinterpretacja. Na jednym poziomie większość ludzi myśli, że są synonimami. Ale bliższa obserwacja ujawnia, że istnieje między nimi zasadnicza różnica. Zdrowy patriotyzm pełni ważną funkcję w społeczeństwie. Motywuje ludzi do tego, by szanowali i dbali o swój kraj. W dojrzałej demokracji patriotyzm jest upiększeniem. Nobilituje projekt narodowości. Nacjonalizm, jako wypaczona forma patriotyzmu, wielokrotnie stawał się usprawiedliwieniem przemocy.